In een tijdperk dat gekenmerkt wordt door gepolariseerde communicatie, heeft een selecte groep docenten de transformerende kracht van dialoog omarmd om bewustzijn en solidariteit te bevorderen. Onder deze pioniers komt Danilo Dolci – een diepzinnige dichter, scherpzinnig socioloog en toegewijd docent – naar voren als een lichtend voorbeeld wiens methoden luisteren, vragen stellen en collectieve verkenning tot de voorgrond van de onderwijspraktijk verheffen. Zijn nalatenschap, diepgeworteld in de principes van geweldloosheid en maatschappelijke betrokkenheid, resoneert vandaag de dag nog steeds via innovatieve praktijken zoals de Maieutische Cirkel en de Verhalencirkel.

In tegenstelling tot traditionele academische theoretici opereerde Dolci op grassrootsniveau en verdiepte hij zich als docent en activist in het hart van de gemeenschap. Centraal in zijn filosofie staat de transformerende kracht van de vraag, die niet alleen wordt gezien als een techniek om de juiste antwoorden te ontlokken, maar ook als een katalysator voor kritisch denken, diepgaande reflectie en gezamenlijke ontdekking. In de Maieutische Cirkel komen deelnemers samen in een harmonieuze cirkel, waarmee de conventionele hiërarchische klasstructuur effectief wordt ontmanteld. Binnen deze egalitaire ruimte dient elke vraag als een vonk, die levendige discussies ontsteekt die de rijkdom aan kennis die in iedereen aanwezig is, blootleggen.

Voor Dolci overstegen vragen als "Wat is jouw droom?" louter poëtische expressie; ze vertegenwoordigden diepgaande educatieve daden. De cirkel voedt een horizontale dynamiek waarbij kennis niet van leraar naar leerling stroomt, maar voortkomt uit een levendige uitwisseling van ideeën. Deze methode stelt deelnemers in staat hun zelfbewustzijn te benutten, kritisch denkvermogen te ontwikkelen en hun inherente capaciteiten te herkennen, terwijl ze tegelijkertijd verbindingen met anderen smeden en mogelijkheden voor een transformerende toekomst visualiseren.

Naarmate Dolci's pedagogische aanpak zich ontwikkelde, ontwikkelde deze zich tot wat nu bekendstaat als de Reciprocal Maieutic Approach (RMA), met name binnen de volwasseneneducatie. Deze aanpak is effectief toegepast in het werken met gemarginaliseerde gemeenschappen, migranten en mensen met een lage geletterdheid, omdat het erop gericht is te reflecteren op hun eigen verhalen en gedeelde kennis.

Het overkoepelende doel overstijgt de loutere overdracht van inhoud: het streeft ernaar een stimulerende ruimte van actief luisteren te creëren waar deelnemers hun vragen, behoeften en ambities kunnen uiten. In deze verrijkende omgeving nemen docenten de rol aan van gespreksleiders en stappen ze af van traditionele autoriteitsfiguren. Het leerproces transformeert deelnemers van passieve ontvangers van informatie tot dynamische medescheppers van kennis, waardoor ze zichzelf kunnen zien als integrale componenten van een breder sociaal weefsel. In deze context manifesteert leren zich niet alleen als een persoonlijke reis, maar ook als een inherent collectieve en politieke inspanning.

Tegelijkertijd heeft een andere krachtige dialogische praktijk aan populariteit gewonnen: de Verhalencirkel, die UNESCO onderschrijft als een krachtig instrument voor het ontwikkelen van interculturele competenties en het bevorderen van sociale cohesie. Gebaseerd op de kunst van actief luisteren, benadrukt de Verhalencirkel het delen van persoonlijke verhalen. Een Verhalencirkel, die doorgaans bestaat uit 5 tot 10 deelnemers, nodigt iedereen uit om een korte persoonlijke ervaring te delen naar aanleiding van een gemeenschappelijke vraag. Binnen deze heilige ruimte zijn onderbrekingen afwezig, worden evaluaties achterwege gelaten en worden debatten ontmoedigd – in plaats daarvan blijft de focus liggen op authentieke expressie en aandachtig luisteren.

Deze methode, geworteld in mondelinge tradities en praktijken van gemeenschapsopbouw, effent de weg voor emotionele en relationele verbindingen tussen mensen. Door middel van storytelling beginnen deelnemers geleidelijk weerspiegelingen van zichzelf in anderen te herkennen, leren ze hun verschillen zonder angst te waarderen en smeden ze banden die culturele, taalkundige of generatieverschillen overstijgen. Story Circles zijn met name veelbelovend in contexten die verband houden met migratie, jongerenbetrokkenheid en interculturele dialoog, omdat ze gevoelens van isolement effectief verzachten en wederzijds begrip bevorderen.

Hoewel de Maieutic Circle en de Story Circle verschillende methodologieën hebben, worden ze verenigd door kernwaarden. Beide benadrukken de horizontale dialoog, zorgen voor gelijke participatie en promoten het idee dat kennis niet alleen wordt overgedragen, maar ook in samenwerking wordt ontdekt. Ze dagen traditionele top-down onderwijsmodellen uit en omarmen in plaats daarvan een relationele en coöperatieve visie op leren.

In beide praktijken versterken de tools van storytelling en het stellen van vragen de deelnemers. Ze versterken de ontwikkeling van empathie, kritisch bewustzijn en een gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel. Of ze nu worden ingezet in scholen, buurthuizen, programma's voor vluchtelingenondersteuning of jeugdworkshops, deze cirkels creëren een omgeving die inclusief leren en cohesie in de gemeenschap bevordert.

In ons huidige sociale landschap, gekenmerkt door toenemende ongelijkheid, migratieproblemen en culturele spanningen, bieden dialogische methoden zoals de Maieutische Cirkel en Verhalencirkels concrete oplossingen. Ze creëren helende ruimtes waar individuen hun stem kunnen delen, hun ervaringen kunnen valideren en gezamenlijk collectieve inzichten kunnen destilleren.

Voor migranten, docenten, activisten en professionals bieden deze benaderingen ethische en effectieve manieren om inclusie te bevorderen, stereotypen te bestrijden en sociale cohesie te bevorderen. De Maieutic Circle nodigt mensen uit om zinvolle vragen te stellen, terwijl de Story Circle hen aanmoedigt hun verhalen te delen, wat kansen creëert voor dialoog, empathie en begrip in een steeds complexere wereld.

Bronnen

Hearn, F., Biggs, L., Brown, S., Tran, L., Shwe, S., Noe, TMP & Riggs, E. (2022). Inspraak in onderzoeksrichtingen: De rol van gemeenschapsonderzoekers in participatief onderzoek met gemeenschappen met een vluchtelingen- en migratieachtergrond. International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(8), 4844. Geraadpleegd van: https://www.mdpi.com/1660-4601/19/8/4844

Fetterman, DM & Wandersman, A. (2005). Principes van empowermentevaluatie in de praktijk. Guilford Press. Geraadpleegd van: https://www.guilford.com/excerpts/fetterman.pdf?t=1

Centro Sviluppo Creativo Danilo Dolci. (nd). Wederzijdse maieutische benadering. Opgehaald van https://danilodolci.org/en/reciprocalmaieutic/

Maslin-Ostrowski, P., Drago-Severson, E., Ferguson, J., Marsick, VJ, & Hallett, M. (2023). Een innovatieve aanpak voor internationale gemeenschapsbetrokkenheid: Verhalencirkels als katalysator voor transformatief leren. International Journal of Adult Education and Technology, 11(2), 1–15. Geraadpleegd van: https://www.researchgate.net/profile/Patricia-Maslin-Ostrowski/publication/316976385_An_Innovative_International_Community_Engagement_Approach_Story_Circles_as_Catalysts_for_Transformative_Learning/links/647f23e82cad460a1bf8bd1b/An-Innovative-International-Community-Engagement-Approach-Story-Circles-as-Catalysts-for-Transformative-Learning.pdf?origin=scientificContributions

UNESCO. (2020). Handleiding voor het ontwikkelen van interculturele competenties: Verhalencirkels. UNESCO Publishing - Geraadpleegd van: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000370336

Novara, D. (zd). La pedagogia maieutica van Danilo Dolci. Opgehaald van https://www.cislscuola.it/uploads/media/dolci-novara.pdf

Deardorff, DK (2019). Handleiding voor het ontwikkelen van interculturele competenties: Verhalencirkels. Parijs: UNESCO Publishing. Geraadpleegd van https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000370336

Bibliografie in vreemde talen